مسئولیت مالک اتومبیل در تصادفات رانندگی
قانونگذار برای اشخاصی که بدون گواهینامه رانندگی می‌‌کنند، مجازاتهایی همچون حبس، جزای نقدی و محرومیت از رانندگی برای مدتی معین را در نظر گرفته است که با توجه به شرایط، اوضاع و احوال، نوع حادثه و... برای مرتکب این جرم توسط قاضی مجازات تعیین میشود. اما این پرسش مطرح میشود که مالک اتومبیل که هدایت آن را به شخص بدون پروانه رانندگی سپرده است، تا چه اندازه مسئولیت دارد؟
فرض کنید فرد با علم و اطلاع از اینکه فرزندش فاقد گواهینامه رانندگی است، خودروی خود را در اختیار او میگذارد. در این حالت اگر فرزند این شخص مرتکب قتل یا صدمه مالی یا جانی به دیگری شود، مالک اتومبیل چه مسئولیتی دارد؟
در پاسخ به این پرسش باید گفت، در این حالت عمل مالک که با علم و آگاهی اتومبیل را در اختیار شخص بدون گواهینامه میگذارد، معاونت در رانندگی بدون پروانه است و تحت این عنوان تعقیب و مجازات میشود.
پرسش دیگری که مطرح میشود، این است که اگر در حالت بالا راننده مرتکب قتل یا صدمه بدنی شود، آیا میتوان مالک اتومبیل را به عنوان معاونت در قتل یا صدمه بدنی غیرعمدی تحت تعقیب قرار داد؟
پاسخ این است که بدون آن که بخواهیم وارد مبحث معاونت در جرم از حیث نکات فنی و حقوقی شویم، باید گفت عقیده غالب آن است که عمل معاونت در امور غیرعمدی قابل تصور نیست و در این حالت فقط مالک اتومبیل به عنوان معاونت در رانندگی بدون پروانه تحت تعقیب قرار میگیرد.
همچنین فرض دیگری که در این خصوص میتوان مورد بررسی قرار داد، این است که مالک، اتومبیلش را همراه با سوییچ، برای تعمیر تحویل تعمیرگاه بدهد و بداند که صاحب تعمیرگاه و شاگردان او فاقد گواهینامه هستند. در این حال اگر اتفاقا یکی از شاگردان تعمیرگاه برای امتحان، اتومبیل را به بیرون از تعمیرگاه برده و حادثهای بروز کند، مالک اتومبیل مسئولیتی ندارد. زیرا مالک صرفا جهت تعمیر، سوییچ اتومبیل را در اختیار صاحب تعمیرگاه یا شاگردان او قرار داده است نه امر دیگر، لذا مسئولیتی ندارد.
مسئولیت راکب موتورسیکلت بدون گواهینامه
همچنین اگر کسی موتورسیکلت خود را در اختیار شخصی قرار دهد که دارای گواهینامه اتومبیل ولی فاقد گواهینامه موتورسیکلت است، آیا باز هم مسئول است؟ به این پرسش نیز باید اینگونه پاسخ داد که عمل دارنده گواهینامه رانندگی اتومبیل که به استناد آن مبادرت به رانندگی موتورسیکلت میکند، به منزله نداشتن گواهینامه است. لذا عمل شخصی که با اطلاع از این امر موتورسیکلت را در اختیار او قرار میدهد، معاونت در رانندگی بدون پروانه خواهد بود.
در خصوص اینکه اگر راننده بدون گواهینامه به دیگری خسارت مالی وارد کند، نیز باید گفت هرگونه جبران خسارت مالی یا پرداخت دیه برعهده راننده است و مالک وسیله نقلیه مسئولیتی ندارد و حتی اگر حادثه منجر به مرگ دیگری نیز شود، فقط تا زمان ترسیم کروکی و عدم نیاز مقام قضایی به آن به عنوان وسیله ارتکاب جرم، در توقیف خواهد بود و سپس سریعا ترخیص و به صاحبش مسترد میشود.
اگر مالک اتومبیل دارای شریک باشد و یکی از آنها اتومبیل را در اختیار شخصی قرار دهد که فاقد گواهینامه است، فقط شریکی که با علم و اطلاع اتومبیل را در اختیار راننده قرار داده است، به عنوان معاون جرم قابل تعقیب خواهد بود. پرسش دیگر اینکه مالک اتومبیلی که با علم و اطلاع وسیله نقلیه را در اختیار شخص بدون گواهینامه قرار میدهد، در صورت تقصیر نامبرده در حادثه رانندگی میتواند خسارت اتومبیل را از او دریافت کند؟ در پاسخ باید گفت اگرچه مالک اتومبیل مرتکب معاونت در رانندگی بدون پروانه شده است اما در صورت تقصیر راننده در حادثه، برای مطالبه خسارت وارده حق رجوع به او را دارد.
اصولا هرگاه جرمی واقع شود و بین جرم مزبور و خسارات وارده رابطه مستقیم وجود داشته باشد، متضرر از جرم حق دارد در کنار رسیدگی به جنبه عمومی جرم، از دادگاه رسیدگیکننده با تقدیم دادخواست حقوقی، خسارات ناشی از جرم را مطالبه کند. اما چون مرجع رسیدگی به جرم رانندگی بدون گواهینامه ارتباطی با مالک ندارد و ادعای وی حقوقی محسوب میشود، به لحاظ فقدان ارتباط موضوعی این مورد در دادگاه کیفری قابل طرح نیست.
مسئولیت مربی یا تعلیمگیرنده رانندگی؟
هنگامی که تعلیمگیرنده حین تعلیم موجب وقوع حادثه شود، اگر حین رانندگی دستورات مربی را عینا اجرا کند، هیچ مسئولیتی نداشته و چنانچه حادثه منجر به قتل یا صدمه بدنی دیگری شود، مربی که کنترل تعلیمگیرنده را در حین رانندگی در اختیار دارد، مسئولیت خواهد داشت.
اما اگر تعلیمگیرنده حین رانندگی دستورات مربی را به کار نگیرد و اعمال او بهگونهای باشد که مربی قادر به جلوگیری از وقوع آن نباشد، مسئولیت کیفری و مدنی ناشی از تصادف برعهده تعلیمگیرنده است.
